Ewolucja patogenności i oporności na środki przeciwbakteryjne u pałeczek Klebsiella

Niniejsza pozycja jest monografią analizującą patogenność i oporność szczepów Klebsiella na przestrzeni ostatnich 30 lat. W oparciu o dane z piśmiennictwa polskiego i światowego, a także z publikacji własnych Autora, podjęta została próba scharakteryzowania najistotniejszych cech chorobotwórczych pałeczek Klebsiella w świetle najnowszych badań i zmienności ewolucyjnej. Analizę starano się prowadzić pod kątem wywoływania przez te drobnoustroje różnych zakażeń oraz możliwości przeżywania i utrzymywania się w środowisku szpitalnym. Jednocześnie przeprowadzono analizę rozwoju mechanizmów oporności u pałeczek Klebsiella na przestrzeni ostatnich lat i opisano niektóre cechy szczepów izolowanych ze szpitalnych ognisk epidemicznych na świecie i w Polsce.
Pałeczki Klebsiella są drobnoustrojami, które w ciągu kilku ostatnich dekad stały się przekonującym przykładem tempa ewolucji, która wszystkimi możliwymi drogami – mutacji, rekombinacji i przekazywania materiału genetycznego – prowadzi do pojawiania się szczepów o coraz większym potencjale chorobotwórczym i epidemicznym. Z jednej strony drobnoustroje te są komensalami, powszechnie występującymi w środowisku, których naturalnym rezerwuarem są gleba, woda i ścieki, a przede wszystkim przewód pokarmowy i błony śluzowe górnych dróg oddechowych ludzi i zwierząt. Z drugiej strony coraz powszechniej pojawiają się szczepy wywołujące poważne zakażenia układowe z wysokim odsetkiem śmiertelności, oporne na wiele grup antybiotyków. Rozwój cywilizacyjny sprzyja znacznie szybszemu niż kiedyś i praktycznie nieograniczonemu przemieszczaniu się ludności. Znacznie ułatwione jest więc rozprzestrzenianie się znanych już wcześniej, ale występujących jedynie endemicznie, mechanizmów oporności. Podobnie pojawiające się np. na drodze mutacji zupełnie nowe mechanizmy oporności bardzo szybko stają się powszechne. Ewolucja ta nie dotyczy tylko szczepów szpitalnych, choć w tym środowisku przekazywanie i rozprzestrzenianie się mechanizmów oporności oraz czynników wirulencji jest znacznie ułatwione dzięki selekcji wywoływanej stosowaniem antybiotyków oraz inwazyjnych procedur diagnostycznych i leczniczych. Także w środowisku pozaszpitalnym coraz częściej występują zagrażające życiu infekcje płuc, ropne wielonarządowe i zakażenia septyczne wywoływane przez szczepy Klebsiella (hypervirulent variant of Klebsiella pneumoniae – hvKP), które są wyposażone w nowe cechy wirulencji. Obecnie pałeczki Klebsiella zalicza się do grona najniebezpieczniejszych patogenów szpitalnych. Badania z ostatnich lat umożliwiły nowe spojrzenie na znane wcześniej u pałeczek Klebsiella czynniki chorobotwórczości, jak również odkrycie wielu nowych genów biorących udział w patogenezie zakażeń wywoływanych przez te bakterie.
W niniejszym opracowaniu przeanalizowano najważniejsze czynniki chorobotwórczości szczepów Klebsiella: otoczki, lipopolisacharydy, enterotoksyny, hemolizyny oraz wszystkie znane u tych szczepów adhezyny. W świetle najnowszych badań opisano procesy adhezji i tworzenia przez te pałeczki struktur biofilmu jako potężnego mechanizmu patogenności i oporności na środki przeciwbakteryjne. Starano się prześledzić rozwój kolejnych mechanizmów oporności, jakie pojawiały się od kilkudziesięciu lat u tych pałeczek oraz tendencje w rozprzestrzenianiu się wieloopornych, epidemicznych klonów pałeczek Klebsiella obserwowane w Europie i w Polsce.

Urodziła się 28 sierpnia 1965 roku we Wrocławiu. Tu też ukończyła studia na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego, kierunek biologia. W 1995 roku uzyskała etat nauczyciela akademickiego i stanowisko asystenta Katedry Mikrobiologii. W październiku 1998 roku podjęła pracę w Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 4 we Wrocławiu, w Laboratorium Mikrobiologicznym Katedry Mikrobiologii Akademii Medycznej. Kolejno w 2000 roku uzyskała tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej, a następnie stanowisko adiunkta. W 2003 roku otrzymała także tytuł specjalisty 2° w zakresie mikrobiologii lekarskiej. Od 1995 roku, w ramach swojej pracy dydaktycznej, prowadzi ze studentami zajęcia z mikrobiologii lekarskiej na Wydziale Lekarskim, Wydziale Farmacji i Oddziale Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, a także wykłada na licznych kursach specjalizacyjnych. Była opiekunem merytorycznym wielu prac magisterskich, kierownikiem specjalizacji z mikrobiologii lekarskiej oraz wykładowcą i organizatorem licznych kursów i sympozjów medycznych, między innymi kolejnych edycji ogólnopolskiego Sympozjum „Biofilm tworzony przez drobnoustroje w patogenezie zakażeń” (2006–2015). Jest autorem i współautorem 96 publikacji naukowych, w tym: 34 prac doświadczalnych, 18 doniesień zjazdowych na konferencjach zagranicznych i 27 na krajowych, 7 prac poglądowych, a ponadto rozdziałów w publikacjach książkowych. Z racji swoich zainteresowań zawodowych i naukowych należy do kilku towarzystw naukowych: Polskiego Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych i Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, a od 2003 roku jest także współzałożycielem i sekretarzem działającego we Wrocławiu Towarzystwa Mikrobiologii Klinicznej. Jest również zastępcą redaktora naczelnego ogólnopolskiego dwumiesięcznika „Forum Zakażeń”, wydawanego od 2010 roku. W 2002 roku, w związku z zainteresowaniami dotyczącymi jakości w laboratoriach mikrobiologicznych, uzyskała certyfikat audytora wewnętrznego systemu jakości w laboratoriach diagnostyki medycznej. W konsekwencji była współorganizatorem i wykładowcą licznych szkoleń dla kierowników laboratoriów mikrobiologicznych i lekarzy w zakresie budowania systemu jakości w diagnostyce medycznej zgodnie z normami Unii Europejskiej. W latach 2004–2007 pracowała także jako mikrobiolog kliniczny w Komitecie Kontroli Zakażeń Szpitalnych w Szpitalu im. św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy i prowadziła nadzór merytoryczny nad szpitalną Pracownią Mikrobiologiczną. Tematami jej zainteresowań badawczych są przede wszystkim: cechy chorobotwórczości pałeczek  Klebsiella, zjawisko tworzenia biofilmu przez Gram-ujemne pałeczki, lekooporność patogenów szpitalnych, analiza szpitalnych ognisk epidemicznych, patogeneza i diagnostyka zakażeń wywołanych przez mykoplazmy, diagnostyka boreliozy, zakażenia przenoszone drogą płciową, nadzór nad zakażeniami szpitalnymi, wprowadzanie standardów jakości w diagnostyce mikrobiologicznej. Pałeczki z rodzaju Klebsiella stanowią przedmiot jej zainteresowań i publikacji od początku działalności naukowej.